بایاتی‌لار، ساوهای فرهنگ دیرپای ما
در اجرای ماده‌های ۱۱ و ۱۲ قانون الحاق جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون حراست از میراث فرهنگی ناملموس مصوب سال ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی و آیین نامه اجرایی آن و به موجب ماده ۳ قانون اساس‌نامه سازمان میراث فرهنگی کشور مصوب سال ۱۳۶۷ و نیز آیین‌نامه مشارکت در پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس شهرها و روستاها مصوب سال ۱۴۰۰ هیات وزیران، بایاتی‌لار (دوبیتی‌های عامیانه) با گستره موضوع فرهنگی ناملموس ۷ استان کشورمان و از جمله استان اردبیل، اواخر سال گذشته با شماره ۲۹۴۴ در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس ثبت شد.
به گزارش دیده بان هنر؛ به سُتواری باور دارم دنیای شعر، دنیایی فراخ، زیبا و جاودانه است. چامه‌سرا میان واژه‌ها تلالویی ویژه و پیوندهایی باریک و گاهی نامرئی می‌یابد، مجازها استعاره‌ها تشبیهات و نوآوری‌هایی پدید می‌آورد و با سپاهی از سخن، اندیشه، خیال و احساس خویش را می‌گستراند. کار شاعران به کار نگارگران که رنگ‌ها را بر روی پرده، گردهم می‌آورند بی‌شباهت نیست. آنان با پیوندهای گاهی سحرانگیز واژه‌ها هماهنگی‌ها و ناهماهنگی‌ها را کنار هم قرار می‌دهند تا یکدیگر را برافروزند و این چنین، کلام شاعر گاهی عتاب می‌شود گاهی خطاب و گاهی … در این رهگذر، در جهان شعر، واژه‌ها لزوماً همانی نیستند که ما در گفتارها و نوشتارهای عادی بر سرزبان می‌آوریم یا می‌نویسیم زیرا سازمان درونی، طنین و کشش الفاظ، دیگرگونی می‌یابند تا آیینه درونی‌های شاعر شوند و آراسته و خوش‌خرام، شکفتن و چه‌بسا گستره بی‌حد آن‌ها را که غالباً اثرپذیری و اثرگذاری متقابلی با تاریخ، فرهنگ و جامعه دارند مانایی و پایایی بخشند.
بایاتی‌ها یا دوبیتی‌های عامیانه به عنوان گونه‌ای از شعر، معمولاً در چهار مصراع با هفت هجا ساخته می‌شوند و مصراع‌های اول، دوم و چهارم آن‌ها هم‌قافیه هستند (که البته ممکن است گاهی شش مصراع هم داشته باشند) و از این رو بعضاً با شعر هایکو ژاپن، قابل تطبیق شمرده می‌شوند. مضامین متنوعی همچون میهن‌دوستی، آموزه‌های دینی، مفاهیم فلسفی، عاشقانه، اجتماعی، حکمی، اندرز و… موضوع این سروده‌ها قرار گرفته و به ژرفنای آن‌ها راه یافته‌اند. در ساختن این میراث به امروزرسیده از گذشته‌های دور، صناعات ادبی جذابیت‌آفرینی همچون جناس، سجع، ایهام و نظایر اینان، فراوان به چشم می‌خورند و در مراسم گوناگونی از جشن‌ها و شادمانی‌ها تا سوگواری‌ها و غم‌ها بر زبان‌ها جاری می‌شوند و صدالبته به ایجاد علاقه در مخاطب می‌انجامند.
به‌راستی، بایاتی‌ها ساوهایی از فرهنگ و تاریخ دیرپای ما هستند و ثبت آن‌ها با گستره موضوع فرهنگی ناملموس استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، زنجان، قزوین، مرکزی و همدان، گوشه‌هایی از شکوه تمدن این مناطق از کشور هزاره‌ها، ایران را به نمایش گذاشت.
به قلم محمدرضا نوذریان
