نگاهی به دبیران جشنواره فیلم فجر؛ ۱۵ مدیر سیمرغ

به گزارش دیده بان هنر و به نقل از ایرنا؛ محمد خزاعی در حالی روز گذشته به عنوان دبیر چهل‌وسومین دوره جشنواره فیلم فجر منصوب شد که ۲۴ سال از زمانی که این سمت همزمان به مدیر رده اول سینمایی کشور تعلق گرفت، می‌گذرد. آخرین بار سال ۷۹ بود که مرحوم سیف‌الله داد همزمان با ریاست معاونت سینمایی، دبیری جشنواره فجر را برعهده داشت. البته که در آن سال‌ها هنوز سازمان سینمایی به این نام تاسیس نشده بود و معاونت سینمایی نام داشت اما به هر روی، بالاترین مقام مدیریتی سینما پس از وزیر ارشاد در آن سال‌ها، رئیس معاونت سینمایی یا همان سازمان سینمایی فعلی بود.

سیف‌الله داد آخرین مدیری بود که با حفظ سمت به عنوان ریاست معاونت سینمایی، دبیر جشنواره شد.اینکه در ۲۴ سال گذشته دبیر جشنواره فیلم فجر چه کسی بود، نکته‌ای است که به آن می‌پردازیم اما آنچه مسلم است، تفکیک دبیران جشنواره فیلم فجر طی چهل سال گذشته به سه گروه مشخص است. فارغ از ریاست حسین وخشوری که در اولین دوره جشنواره دبیر بود و همزمان در وزارت ارشاد، مسئولیت اداره کل تحقیقات و روابط سینمایی را بر عهده داشت، از سال های بعد تا همین امروز می‌توان تمام ۱۵ دبیر بعدی را در سه دسته مشخص جای داد.

دبیران جشنواره فیلم فجر از سه دسته بوده‌اند؛ یا رئیس سازمان سینمایی وقت بوده اند یا رئیس بنیاد سینمایی فارابی وقت. خارج از این دو دسته نیز کسانی جای گرفته اند که تهیه‌کننده یا فیلمسازانی با فعالیت های اجرایی بوده و یا طی ادواری، پست‌هایی مدیریتی در صداوسیما، خانه سینما، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، موسسه تصویر شهر و .. داشته اند.

هر که رئیس شد، دبیر شد!

این مهم از بررسی دبیران این چهار دوره قابل استناد است. از دوره سوم تا دوازدهم جشنواره فجر یعنی ۱۰ سال محمد بهشتی دبیر جشنواره فیلم فجر بود که همزمان رئیس بنیاد فارابی نیز بود. بهشتی در میان تمام ۱۵ دبیر این سال‌ها، رکورددار دبیری جشنواره فیلم فجر و به نوعی با این ۱۰ سال دبیری، پایه و اساس جشنواره فجر با تمام مختصات فعلی را بنا نهاده است.

فیلم های مهمی در این ده سال در جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد که جهتی اساسی به ساختار سینمای ایران داد. مهاجر، پرواز در شب، در مسیر تندباد و.. در زمان ریاست او در جشنواره فیلم فجر جایزه گرفتند. بهشتی خودش سینماگر نبود و بیشتر سوابق اجرایی داشت اما دورانی مهم را برای جشنواره فیلم فجر رقم زد.بهشتی در میان تمام ۱۵ دبیر این سال‌ها، رکورددار دبیری جشنواره فیلم فجر و به نوعی با این ۱۰ سال دبیری، پایه و اساس جشنواره فجر با تمام مختصات فعلی را بنا نهاده است

دوره سیزدهم جشنواره، به یک باره مهدی فریدزاده را به عنوان دبیر خود دید. فریدزاده نیز از سال ۷۲ تا ۷۴ معاون وقت سینما بود و اولین دبیری به حساب می‌آمد که رئیس معاونت سینمایی بود. او دبیر گروه فرهنگ و هنر شبکه یک سیما بود و فعالیت خاصی در سینما نداشت.

فیلم های مهمی چون روسری آبی و روز واقعه در زمان دبیری او در جشنواره اکران شدند که مهم ترین دستاورد او را نیز دیده شدن اثر مهمی چون روز واقعه می‌توان دانست.

پس از فریدزاده و دقیقا در سال‌های ۷۴ تا ۷۶ عزت‌الله ضرغامی رئیس وقت معاونت سینمایی بود و گویا قرار بر آن بود تا رویه دبیر شدن روسای معاونت سینمایی ادامه دار باشد. ضرغامی دوره های چهاردهم و پانزدهم فجر را دبیری کرد.

در آن دو دوره، بچه‌های آسمان جزو درخشان ترین آثاری بود که در جشنواره فجر به نمایش درآمد. یکی از اتفاقاتی که ضرغامی در صفحه شخصی خودش با عنوان «اشتباهات مدیریتی من» از آن یاد کرده، توقیف فیلم آدم برفی است که طی مصاحبه هایی که سال ها بعد انجام داد، درباره آن اظهارنظر کرد. او گفت: کاش جلوی آن فیلم را نمی‌گرفتم و ضوابط نظارتی آن را در نظر نمی‌گرفتم تا توقیف نمی‌ماند و در زمان مدیریت من اکران می‌شد.

سیف‌الله داد آخرین مدیری بود که با حفظ سمت به عنوان ریاست معاونت سازمان سینمایی، دبیر جشنواره فجر شد. داد در چهار دوره شانزدهم تا نوزدهم و از سال های ۷۶ تا ۷۹ دبیر جشنواره فجر بود. آژانس شیشه‌ای به عنوان یکی از مهم‌ترین فیلم های مرتبط با سال های دفاع مقدس که بازتاب مشکلات آن روزها را در زندگی پساجنگ نشان می‌داد، در این دوره در جشنواره فجر به نمایش درآمد.

فیلم های مهم دیگری چون سگ کشی، بوی کافور عطر یاس و رنگ خدا نیز از فیلم های تولیدشده در دوران مدیریتی داد است. داد بیش از همه دبیران پیشین، از سابقه فعالیت سینمایی برخوردار بود و آثار مهمی چون بازمانده و کانی مانگا را در کارنامه داشت. در دوران دبیری او بخش اصلی سینمای بین‌الملل برگزار شد و عباس کیارستمی عضو هیات داوران این شاخه بود.

از عسگرپور تا شاه‌حسینی؛ داستان دبیرانی از فارابی در فجر!

تا نیمه دهه ۸۰، جشنواره فجر در فاصله ۵ سال، دو دبیر به خود دید. با این تفاوت که همزمان با آغاز دهه هشتاد، دبیران فجر، دیگر نه روسای سازمان سینمایی بلکه مدیران بنیاد سینمایی فارابی بودند. محمدمهدی عسگرپور در ادوار بیستم و بیست و یکم و رضا داد در ادوار بیست‌ودو تا بیست‌وپنجم.

عسگرپور تا پیش از دبیری جشنواره فجر تنها فیلم پرواز در بی‌نهایت را ساخته بود و بیشتر مدیر اجرایی بود تا یک فعال سینمایی. رضاداد هم که حالا پس از بهشتی رکوردار ۶ دوره دبیری پیاپی فجر بود، پیش از دبیری، بیشتر در تلویزیون فعالیت کرده بود و در شبکه یک سیما مدیر طرح و برنامه و مدیرکل تولید بود.عسگرپور تا پیش از دبیری جشنواره فجر تنها فیلم «پرواز در بی‌نهایت» را ساخته بود و بیشتر مدیر اجرایی بود تا یک فعال سینمایی. رضاداد هم پیش از دبیری بیشتر در تلویزیون فعالیت کرده بود

در این شش دوره که روسای بنیاد فارابی، فجر را دبیری کردند، فیلم های مهمی چون مهمان مامان و بوتیک از سینمای اجتماعی و روز سوم از سینمای دفاع مقدس در جشنواره فیلم فجر اکران شدند.

در ادامه دبیر شدن مدیران فارابی، مجید شاه‌حسینی که از سال ۸۶ تا ۸۸ در فارابی مسئولیت داشت، دبیری بیست و ششمین و بیست و هفتمین دوره جشنواره فجر را برعهده گرفت. شاه حسینی بیش از آن‌که در سینما فعال باشد، در حوزه نشر فعال بوده و پژوهشگر و مدرس سینماست.

در دوران دبیری او فیلم پرحاشیه و مهم درباره الی در جشنواره فجر اکران شد. او در حال حاضر رئیس فرهنگستان هنر است. پس از شاه حسینی جریان روسای فارابی و سازمان سینمایی از دبیری جشنواره فجر کنار رفت تا دوره چهل و سوم که قرار است خزاعی بر مسند دبیری جشنواره فجر تکیه زند.

دبیران رنگارنگ فجر در دهه ۹۰؛ ماموریت‌هایی نهایتا سه‌ساله!

پس از پایان نزدیک به سه دهه دبیری که در دستان مدیران سازمان سینمایی و بنیاد فارابی بود موج دیگری از دبیران، این مسئولیت را به عهده گرفتند که سوابق اجرایی و غیراجرایی متفاوتی داشتند. مسعود شاهی دوره های ۲۸ و ۲۹ را دبیری کرد. او در بحبوحه جریانات سال ۸۸ دبیر جشنواره بود و اکران به رنگ ارغوان از مهم‌ترین اتفاقات دوران دبیری اوست.

محمد خزاعی نیز در دوره ۳۰، اولین دبیری بود که سابقه مدیریتی نداشت و تنها جشنواره مقاومت را دبیری کرده بود. محمدرضا عباسیان دبیر دوره سی‌ویکم بود که بیشتر مستند ساخته بود. رضاداد که البته دیگر بر مسند ریاست فارابی نبود، دوره های سی‌ودوم و سی‌وسوم را دبیر بود.

حضور خزاعی در سال ۹۰ به عنوان دبیر جشنواره، باعث شد پس از او مسیر انتصاب ها به عنوان دبیر جشنواره فیلم فجر به گونه ای رقم بخورد که هیچ کدام از دبیرها تا به امروز، از روسای سازمان سینمایی یا فارابی نباشند

محمد حیدری در حالی دوره های سی‌وچهارم و سی‌وپنجم را دبیر بود که بیشتر فعالیت تئاتری داشت و چند سال ریاست مجموعه تئاتر شهر را برعهده داشت. ابراهیم داروغه زاده نیز تحصیلات پزشکی داشت و مدتی هم در تلویزیون مدیر بود. او در دوره های سی‌وششم تا سی‌وهشتم دبیر بود. محمد مهدی طباطبایی نژاد دوره سی و نهم و مسعود نقاش زاده نیز دوره چهلم جشنواره فجر را دبیری کردند.

مجتبی امینی که دو دوره گذشته جشنواره فجر را برعهده داشته و دبیر بوده و در میان باقی دبیران بیش از همه پیشه تهیه‌کنندگی دارد. او پیش از آنکه دبیر جشنواره فیلم فجر شود، تهیه کننده ۴ فیلم سینمایی را برعهده داشته است. بیشترین حواشی که پس از دبیری او ایجاد شد، تهیه کنندگی مجموعه گاندو بود

مسلما انتخاب دوباره خزاعی به عنوان دبیر جشنواره فیلم فجر قابل بحث است. خزاعی کسی بود که یک بار در سال ۹۰ برای اولین بار و بدون هیچ سابقه مدیریتی به عنوان دبیر جشنواره فیلم فجر انتخاب شد و حضور او در این سمت و در همان یک سال باعث شد، مسیر انتصاب ها به عنوان دبیر جشنواره فیلم فجر به گونه ای رقم بخورد که هیچ کدام از دبیرهای پس از او تا به امروز، از روسای سازمان سینمایی یا فارابی نباشند.

با این اوصاف از جشنواره سی ام تا امروز هیچ مدیری از سازمان سینمایی و فارابی دبیر جشنواره نبوده است. سال‌هایی که به زعم برخی منتقدان و مخاطبان، اقبال از جشنواره فیلم فجر، کمتر از دو دهه پیشین بوده؛ دو دهه‌ای که گروه اول و دوم یعنی مدیران سازمان سینمایی و فارابی دبیر جشنواره بودند و از اغلبِ ادوار آن به عنوان دوران طلایی مدیریتی جشنواره فیلم فجر یاد می‌کنند.