با وجود سابقه طولانی در تاریخ و هنر، روی اقتصاد این حوزه کار نکرده‌ایم
نشست بین‌المللی سی‌پال با موضوع مالکیت فکری با محوریت مد و مشاغل خلاق در محل کارخانه نوآوری آزادی برگزار شد. ساناز جوادی، مشاور مالکیت فکری اتحادیه اروپا و مشاور تخصصی آژانس‌های سازمان ملل، یوسف قاسمی، رئیس هیئت‌مدیره داد فلامینگو و امضانو و مشاور حقوقی معاونت علمی و فناوری و میترا امین لو، دبیر انجمن مدیریت فناوری و نوآوری ایران و مشاور ارشد مجموعه حامیان فناوری کارافام از سخنرانان این نشست بودند.
به گزارش دیده بان هنر و به نقل از کارنگ؛ مالکیت فکری به حقوقی گفته می‌شود که به صاحبان آن حق بهره‌وری از فعالیت‌های فکری و ابتکاری انسان را می‌دهد و ارزش اقتصادی و قابلیت دادوستد دارد اما موضوع آن شیء معین مادی نیست. حقوق پدیدآورندگان آثار ادبی یا هنری یا مالکیت ادبی و هنری معروف به‌حق مؤلف یا حق تکثیر، حق اختراع، حقوق بر مشتری مانند سرقفلی حق تاجران و صنعتگران نسبت به نام، علائم تجارتی و صنعتی و اسرار تجاری معروف به مالکیت تجارتی و صنعتی از انواع مالکیت‌های فکری است.
مالکیت فکری در کشورهای توسعه‌یافته پایه اقتصاد است
در ابتدای نشست ساناز جوادی ضمن تعریف مالکیت فکری تصریح کرد: سیستم مالکیت فکری در قالب سنتی به دودسته تقسیم می‌شود: کپی‌رایت و مالکیت صنعتی. سیستم کپی‌رایت در ارتباط با حمایت با آثار هنری و ادبی است و می‌تواند حامی فعالان حوزه مد باشد. بعلاوه این سیستم از نرم‌افزارها و نوشته‌ها و سایر موارد هم حمایت می‌کند. دسته دوم یا سیستم مالکیت صنعتی مربوط به حمایت از فناوری‌های جدید، برند و طرح‌های صنعتی است.
جوادی ادامه داد: سیستم مالکیت فکری حامی آثاری است که ناشی از فکر انسان هستند. درواقع این سیستم به شما کمک می‌کند که از قالب سنتی کار خود حمایت کنید. این سیستم این امکان را فراهم می‌کند که شما بتوانید از طرح‌های سنتی لباس حمایت کنید.
در حال حاضر چنین قانونی را در دست اجرا نداریم و باید از قالب‌های حمایتی دیگری برای حمایت از لباس و طرح‌های سنتی لباس استفاده کنیم. سیستم کپی‌رایت نسبت به سیستم مالکیت صنعتی در ایران کاربرد کمتری دارد. امروزه با ورود فناوری بلاکچین و ان‌اف‌تی به حوزه‌های مختلف مسئله کپی‌رایتینگ بیشتر مطرح می‌شود.
علاوه بر قالب حمایت سنتی که سیستم مالکیت فکری ارائه می‌کند امکان حمایت از بلاکچین و ان‌اف‌تی و درواقع حمایت از آثار مد در محیط متاورس و دیجیتالی به وجود آمده است. در سال‌های اخیر پاندمی کرونا باعث شده است که کسب‌وکارهای مجازی رشد بیشتری داشته باشند و حمایت از آثار تولیدکنندگان اهمیت بیشتری پیدا کند.
مشاور مالکیت فکری اتحادیه اروپا گفت: ایجاد رشته کارشناسی ارشد حقوق مد و تدریس آن در ایتالیا و امریکا نشان می‌دهد که این حوزه در حال گسترش است؛ اما خیلی به این موضوع پرداخته نشده است و زمانی این موضوع اهمیت پیدا می‌کند که دعاوی بزرگی بین شرکت‌های بزرگ حوزه مد مثل شنل رخ دهد.
او در ادامه افزود: مالکیت فکری در کشورهای توسعه‌یافته که ازلحاظ اقتصادی قوی هستند مثل امریکا کانادا سوئیس یا ژاپن پایه اقتصاد محسوب می‌شود؛ یعنی یک سیستم و یک مقوله صرفاً حقوقی نیست و درواقع پایه کشورها برای توسعه اقتصادی و صنعتی است. به همین خاطر که هرروزه اهمیت این موضوع بیشتر می‌شود.
جوادی در ادامه گفت: در ایران این مقوله بسیار جدی است و خیلی به آن پرداخته نشده است. ما تلاش می‌کنیم آموزش‌های خود را به‌صورت بخش بخش انجام دهیم و بگوییم هر یک از بخش‌های صنعت چه ملزوماتی دارند و چه فرصت‌ها و موقعیت‌های تجاری می‌تواند وجود داشته باشد و سیستم مالکیت فکری چگونه می‌تواند از این فرصت‌ها جهت ورود بهتر به بازارهای داخلی و خارجی استفاده کند.
در حوزه مد و لباس و صنایع خلاق جایی است ما فراتر از نیازهای اولیه بشر ایده پردازی می‌کنیم
در ادامه این نشست یوسف قاسمی توضیح داد: حوزه مد و لباس و صنایع خلاق جایی است که ما فقط برای رفع نیازهای اولیه بشر خلق نمی‌کنیم. اینکه ما فراتر از نیاز پوشش ایده پردازی کرده‌ایم چیزی است که می‌توانیم به آن ببالیم. از زمانی که این موضوع مطرح می‌شود اندازه تجارت هم عوض می‌شود چون انسان‌ها برای خوشبختی خیلی بیشتر از پوشش هزینه می‌کنند.
مشاور حقوقی معاونت علمی و فناوری ادامه داد: هر جا که اقتصاد بزرگ‌تری وجود دارد چالش‌های بیشتری هم هست. صاحبان کسب‌وکارها قربانیان اصلی کپی‌رایت و سوءاستفاده هستند. این موضوع برای کسب‌وکارها بسیار کلیدی است. در حوزه مد نقش کسب‌وکارهای کوچک و فریلنسر هنوز پررنگ است چون ارزش‌افزوده بیشتری به وجود می‌آورند که همین باعث آسیب‌پذیری آن‌ها می‌شود. ازیک‌طرف نقش پررنگی دارند اما از طرف دیگر توان مالی برای محافظت از دستاوردهای خود را ندارند.
قاسمی افزود: آمارها نشان می‌دهد مهم‌ترین مانع فعالان مد کپی شدن برند و طرح‌های آن‌ها است. گاهی افراد طرح خود را با برند شما و گاهی طرح شما را با برند خود می‌زنند. حتی در کشورهای پیشرفته کپی کاری ۳۰ درصد از ارزش اقتصادی کار فعالان این حوزه را می‌کاهد.
او در ادامه توضیح داد: ارزش اقتصادی تابعی از مثلث نوآوری است که این مثلث سه ضلع دارد: ظاهر، کارکرد و نشان. خلاقیت شما هم ازنظر ظاهر باید جذاب باشد و هم باید کاربردی باشد و جنبه فناورانه داشته باشد. بعلاوه حسن شهرت شما هم مهم است. شما باید یاد بگیرید چگونه محصول خود را به نام خود کنید. درواقع باید به ثبت برند و لوگوی خود اهمیت دهید.
قاسمی در مورد شروط قراردادهای این حوزه توضیح داد: حوزه مد و لباس و صنایع خلاق یکسری قرارداد دارد. شروط سه‌گانه این قراردادها عبارت‌اند از مالکیت فکری، محرمانگی و عدم رقابت. در شرط مالکیت فکری باید دقت کنید که آی‌پی کار متعلق به کیست. در وهله بعد، باید به پروتکل‌های محرمانگی دقت کنید و راجع به مسائل محرمانگی تعیین تکلیف کنید. در شرط سوم باید بدانید که افرادی که با آن‌ها کار می‌کنید حاضر به اجرای شرط عدم رقابت هستند یا خیر. باید سیاست‌های خود را با کارمندان یا کارآفرینان مشخص کنید.
قانون کپی‌رایت ایران ۵۳ سال قدمت دارد
سخنرانی میترا امین لو در این نشست در مورد مالکیت فکری در صنعت مد و با محوریت قوانین ایران برای محافظت از دارایی‌های و مقیاس‌پذیر شدن کسب‌وکارها بود. امین لو با اشاره به داستان دو برند ولکرو و جی اوکس و روند پیشرفت این دو برند در موردثبت اختراع، ثبت علامت تجاری، سرزمینی بودن مالکیت فکری، معاهدات و قراردادهای این حوزه، مارکتینگ و تحقیق و توسعه برند توضیح داد.
امین لو توضیح داد: در صنعت مد و به‌ویژه صنایع هنری بحث هنر فاخر مطرح است. سابقه کشور ما در تاریخ و فرهنگ و هنر بسیار طولانی است که این یک مزیت رقابتی محسوب می‌شود؛ اما به‌اندازه کشورهای دیگر که این سابقه را ندارند، در اقتصاد این حوزه کارنکرده‌ایم. ما هنر فاخر را مقدس می‌دانیم و فکر می‌کنیم اگر آن را در مقیاس اقتصادی وارد کنیم به هنر توهین کرده‌ایم. درحالی‌که واقعاً این‌گونه نیست و هنر فاخر قابلیت تبدیل به مقیاس اقتصادی را دارد اما شکل آن می‌تواند متنوع باشد و لازم نیست شکل اولیه خود را حفظ کند.
دبیر انجمن مدیریت فناوری و نوآوری ایران گفت: مالکیت فکری برای ما یک جعبه‌ابزار است و متناسب با شرایط باید از آن استفاده کنیم. او در مورد شرایط و قوانین فعلی ایران در این حوزه توضیح داد: قانون کپی‌رایت ایران قدمت ۵۳ ساله دارد که مصوب سال ۱۳۴۸ و در سال ۱۳۵۲ اصلاحاتی داشته است. در سال ۱۳۷۹ قانونی نیز در مورد نرم‌افزارها تصویب شد. نکته مهم این قانون تمایز قائل شدن میان مالک اثر و خالق اثر است.
هدف اصلی سی‌پال شناسایی، معرفی و توانمندسازی فعالان حوزه کسب‌وکارهای کوچک مد و لباس است
خاتون شهبازی، دبیر همایش سی‌پال در گفت‌وگو با کارنگ در مورد برگزاری این نشست توضیح داد: رویداد سی‌پال توسط موسسه چیامد با همکاری هم‌آوا، پژوهشگاه میراث فرهنگی برگزار شد. در برگزاری این رویداد مجموعه‌های دیگری ازجمله مجموعه کارنگ و مجموعه دیجیتال مارکتینگ دهبان همراهی کردند.
او افزود: موسسه چیامد یک موسسه فرهنگی در حوزه مد و لباس و برگزارکننده رویداد سی‌پال است. هدف اصلی سی‌پال شناسایی، معرفی و توانمندسازی فعالان حوزه کسب‌وکارهای کوچک مد و لباس است. جشنواره سی‌پال در سه مرحله برگزار شد و میزبان حدود دو هزار طراح بود. این طراحان حدود یازده هزار و پانصد طرح به جشنواره فرستادند. کسانی که در این جشنواره شرکت می‌کنند معمولاً کسب‌وکارهای کوچکی در این حوزه دارند و تعامل خیلی خوبی با مشتری و ذائقه آن دارند. از میان این کسب‌وکارها کوچک می‌توان به مزون‌ها، بوتیک‌ها، کیف و کفش‌های دست‌دوز، زیورآلات و یا طراحان اکسسوری اشاره کرد. این فعالان معمولاً کارهای خود را در شبکه‌های مجازی مانند اینستاگرام و از طریق آنلاین‌شاپ‌ها می‌فروشند. این گروه از دوستان بااینکه هنرمندان بسیار خوب و قابلی هستند اما در حوزه توسعه کسب‌وکار اطلاعات کمی دارند و معمولاً دستاوردهای هنری آن‌ها سخت به فروش می‌رسد. افراد موفق در این حوزه علاوه بر کسب تخصص در حوزه کسب‌وکاری خود، در بخش‌های دیگری مانند بازاریابی، اصول کار کردن در فضای مجازی و مدیریت آنلاین‌شاپ‌ها نیز مهارت کسب می‌کنند و بدین ترتیب کسب‌وکار خود را توسعه می‌دهند.
شهبازی ادامه داد: ما در سی‌پال سه محور اصلی داریم؛ هویت، خلاقیت و توسعه کسب‌وکارها. بحث هویت برای ما خیلی مهم است و خلاقیت باید انعکاس هویت در آینه امروز باشد. اگر این کسب‌وکارهای کوچک زنده بمانند و ثبات پیدا کنند می‌توانند نگه‌دارنده و حافظ هویت فرهنگی یک کشور باشند و می‌توانند طرح‌هایی ارائه بدهند که پوشش یک جامعه را فرهنگی می‌کند.
دبیر همایش سی‌پال در مورد دلیل برگزاری این رویداد توضیح داد: بحث‌هایی در حوزه توسعه پایدار و تجاری‌سازی وجود دارد. بخش عمده‌ای از کسانی که با سی‌پال در ارتباط هستند درواقع خالق اثر و دارای حقوق مالکیت فکری و معنوی هستند. در شرایط فعلی بخش زیادی از آن حقوق که هم دستاورد اقتصادی و هم دستاورد برند سازی برای آن‌ها دارد، از دست می‌رود. درواقع دوستان با حقوق خود آشنا نیستند و برای ثبات پیدا کردن در بازار باید از حقوق خود مطلع باشند. ما به‌عنوان کسی که تلاش می‌کنیم در توسعه این کسب‌وکارها قدمی برداریم، برای آشنایی مقدماتی این عزیزان با حوزه مالکیت فکری، این رویداد را برگزار کردیم.
