اردبیل در شاهنامه فردوسی

اردبیل در شاهنامه فردوسی، عنوان کتابی از صیاد نوری است و با شابک ۵-۸۲۸-۳۴۴-۶۰۰-۹۷۸ در سال ۱۴۰۱ توسط انتشارات محقق اردبیلی چاپ و منتشر شده است.

به گزارش دیده بان هنر؛ نوری که از کارشناسان ارشد و پژوهشگران تاریخ است و علاقه‌مندی خویش به زادگاهش را با تالیف و نگارش کتاب‌هایی چون «سیری در تاریخ کهن‌شهراردبیل»، «اردبیل در دوره قاجار»، «اردبیل در شاهنامه فردوسی» و… نمایان کرده است در اثر اخیرش پس از نگاهی به وجه تسمیه اردبیل، با استناد به منابع مهمی چون کتاب «حدودالعالم» و… به اردبیل در زمان گشتاسب فرزند لهراسب (پادشاه کیانی در اساطیر ایرانی) می‌پردازد و با امعان به رخدادهایی همچون فتح روئین‌دژ، شکست دادن ارجاسب (که در شاهنامه، پادشاه ترکان چین و توران است) و رهانیدن دو شاهزاده خانم ایرانی اسیر در نزد تورانیان به دست اسفندیار (پسر گشتاسب) و موارد دیگر، نتیجه می‌گیرد از نظر مکانی باید رخدادهای دوره افسانه‌ای و پهلوانی را در شمال‌غرب ایران و اردبیل کاوید.
نویسنده در بخش دیگر کتاب، درباره دوره گرشاسب (نیای بزرگ رستم) سخن به میان می‌آورد و در پی آن به پیدایش اردبیل می‌پردازد تا مرزهای اندیشه و آگاهی خواننده را در هر پایه و مایه‌ای بوده باشد در این باره بگستراند. او در ادامه، ضمن اشاره به این که فردوسی در شاهنامه، بنای اردبیل را به پیروز ساسانی نسبت داده از همین منبع روایت می‌کند چگونه بهرام پنجم ملقب به بهرام گور، پانزدهمین شاه سلسله ساسانی (جلوس به تخت شاهی در ۴۲۰ میلادی) برای جنگ با خاقان از راه اردبیل به خراسان رفت.
مولف در پاره دیگر مباحث خود، روایت فردوسی در اهتمام فریبرز فرزند کیکاووس برای تسخیر دژ بهمن (واقع در مرز یا نزدیک خوداردبیل) و ناکامی او را در این باره، بازخوانی می‌کند و سرانجام در مقال دیگری از کتاب، فرار خسرو پرویز پس از شکست خوردن از بهرام چوبینه و مقاومت بندوی سردار ساسانی را در مقابل چوبینه تبیین می‌کند. بنا به روایت شاهنامه، بندوی به اسارت درمی‌آید اما بالاخره از بند می‌گریزد و تازان و تیزپی به سوی اردبیل، راهی می‌شود:
… چو بندوی زان کشتن آگاه شد
بــرو تابـــش روز کوتــــاه شد
بپوشید پس جوشن و بر نشست
میـــان یلـــی لرزلرزان ببـست…
گرفت او ازان شهــر راه گریز
بــدان تا نبینند ازو رستخیـز
بمنزل رسیدند و بفزود خیـل
گرفتند تازان ره اردبیـــل …
این کتاب از زبان حماسه‌سرای بزرگ جهانی، حکیم ابوالقاسم فردوسی آن اوستادان اوستاد که جایگاه ممتاز و بینش اعلای شاعرانه‌اش بر کسی پوشیده نیست و بر اساس شاهنامه، آن دریای راز در راز و جهان پیچاپیچ، گوشه‌هایی از دیرینگی کهن‌شهر تاریخی اردبیل را به عنوان جلوه‌گاهی از تمدن باستان باز می‌نمایاند. دیاری که برای پاسداشت و صیانت از شکوه تمدن آن باید بیش‌تر کوشید و گرنه خیلی زود دیرتر خواهد شد.

✍️محمدرضا نوذریان