نگاهی کوتاه به کتاب «سفینه‌البحار» اثر میرزا حسین خاکی
با سعی و اهتمام دو پژوهش‌گر استان اردبیل، دکتر احد پیشگر و رسول شوفری، کتاب سفینه البحار، اثر مرحوم میرزا حسین خاکی، مرثیه‌سرای سده سیزدهم هجری، اخیرا انتشار یافته است.
به گزارش دیده بان هنر؛ آن گونه که در لابه‌لای کتاب دیده می‌شود میرزا که در اکثر شعرهایش «خاکی» تخلص کرده و البته در چند مورد نیز تخلص «حسین» را به کار برده است صحنه‌های سوزناک واقعه خونین کربلا را با قریحه‌ای والا چیره‌دستی و از سر درد و شوق به نظم درآورده و اثرش را «سفینة البِحار» به معنای «کشتی دریاها» نام نهاده است.
مروری بر کتاب می‌نمایاند سراینده با علوم قرآنی، حدیث و مسائل دینی، به‌ویژه با مذهب تشیع آشنایی وسیعی داشته است و این تبحر موجب شده بیش‌ترین اشعارش حاوی مطالب و مسائل شیعه امامیه و در مورد خاندان عصمت و طهارت (ع) باشد.
نگاهی ژرف‌تر، از تسلط میرزا حسین خاکی به زبان‌های فارسی و ترکی و این که او با مطالعه دیوان‌های شاعران بزرگ از اندیشه‌ها، اصطلاحات عرفانی و صناعات ادبی آثار شعرای نامبردار پیشین و معاصر خود، الگو گرفته است حکایت می‌کند و البته از چنین ره‌گذری به شیوایی و رسایی سروده‌هایش بسی افزوده است.
شاعر در این مجموعه ابتدا شانزده قطعه شعر با استفاده از آرایه ادبی «موشح» آورده، سپس مصایب امام حسین (ع) و دیگر شهدای کربلا را با استناد به کتب مرجعی چون منتخب، ارشاد، لهوف و … روایت کرده و در نهایت با استفاده از آرایه ادبی «تضمین»، از چند ترکیب‌بند معروف فارسی هم استقبال می‌کند.
دکتر پیشگر در مقدمه‌ای که برای سفینه البحار نگاشته، به روایت تذکره «عیسی ضیایی»، مبنی بر این که میرزا حسین در دهه نخست قرن سیزدهم هجری قمری در زنجان پا به عرصه وجود گذاشت اما بیش‌تر اوقاتش در دارالسلطنه قزوین سپری شد اشاره می‌کند و می‌افزاید در منبعی دیگر، محل تولد میرزا قفقاز قید شده با این حال وی در سال ۱۲۷۱ قمری در شهر دارالارشاد اردبیل سکونت اختیار می‌کند و پس از چندی در بین شاعران، عارفان و عالمان، مقامی رفیع می‌یابد.
نویسنده مقدمه، تاکید کرده است کاتب نسخه «سفینة البِحار»، فضل الله ابن محمد جعفر مرحوم اردبیلی، متخلص به «فایق» بوده که طبق سفارش میرزا حسین خاکی 598 بیت از اشعار خود را هم از کتاب «گلشن شهدا» در مورد وداع و شهادت امام حسین (ع) هنگام کتابت سفینة البِحار به آن اثر می‌افزاید و در نهایت، نگارش مجموعه را در سال ۱۲۷۴ قمری، مصادف با ۱۲۳۶ شمسی و ۱۸۵۷میلادی به اتمام می‌رساند.
کتاب سفینه البحار را انتشارات «مهرنوشت» در قطع وزیری و 448 صفحه منتشر کرده است.
به قلم: محمدرضا نوذریان
